تفاوت خاک ورزی با شخم زدن خاک

تفاوت خاک ورزی با شخم زدن خاک چیست؟ خاک ورزی و شخم زدن دو اصطلاح مهم در کشاورزی هستند که اغلب به اشتباه به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. با اینکه این دو عملیات با هم مرتبط هستند اما تفاوت های اساسی دارند و هرکدام نقش جداگانه ای در آماده‌سازی زمین برای کشت دارند. شناخت این تفاوت ها به کشاورزان کمک می‌کند تا از روش های درست برای آماده‌سازی خاک استفاده کنند و عملکرد محصول را افزایش دهند. در این مقاله به صورت تخصصی و کاملا تشریحی بررسی می‌کنیم که خاک ورزی چیست، شخم‌زدن چه نقشی دارد و تفاوت این دو عملیات در چیست.

مفهوم خاک ورزی و نقش آن در کشاورزی

خاک ورزی مجموعه‌ای از عملیات مکانیکی است که روی خاک انجام می‌شود تا بستر مناسب برای کشت مهیا شود. این عملیات شامل شخم زدن، خرد‌کردن کلوخه، مخلوط کردن بقایای گیاهی، از بین بردن علف های هرز، تنظیم بافت خاک و یکنواخت سازی سطح مزرعه است. به عبارت دیگر خاک ورزی یک فرآیند چند مرحله ای برای آماده‌سازی خاک محسوب می‌شود.
هدف های اصلی خاک ورزی شامل بهبود تهویه خاک، افزایش نفوذ آب، اصلاح ساختار، تقویت رشد ریشه و فراهم کردن شرایط مناسب برای استقرار بذر است. بنابراین خاک ورزی گسترده تر از شخم زدن بوده‌‌و شامل مراحل مختلفی می‌شود.

شخم‌زدن چیست و چه جایگاهی در فرایند خاک ورزی دارد

شخم زدن یکی از مراحل اولیه خاک ورزی است و در آن لایه های سطحی خاک واژگون یا شکسته‌می‌شوند. این عملیات معمولا با گاوآهن، چیزل یا ماشین آلات مشابه انجام می‌شود و هدف آن نرم‌کردن خاک، از بین بردن علف های هرز و مخلوط‌کردن باقی‌مانده گیاهان است.
بنابراین شخم فقط یک مرحله از خاک ورزی است و نمی‌توان آن را برابر با خاک ورزی دانست. در واقع پس از شخم، عملیات دیگری مانند دیسک‌زدن، هرس، تسطیح و آماده‌سازی نهایی انجام می‌شود که مجموع آنها خاک ورزی را تشکیل می‌دهد.

تفاوت اصلی خاک ورزی با شخم زدن

مهم ترین تفاوت این دو اصطلاح در گستره و هدف عملیات است. خاک ورزی مجموعه ای از فعالیت های متوالی است در حالی که شخم تنها یکی از این فعالیت ها است.
تفاوت های اصلی عبارتند از:

• خاک ورزی جامع تر است اما شخم‌زدن یک مرحله خاص است
• خاک ورزی شامل اصلاح ساختار خاک، تسطیح، تقویت بستر بذر و خرد کردن کلوخه است
• شخم‌زدن بیشتر با واژگون‌کردن و نرم‌کردن اولیه خاک مرتبط است
• خاک ورزی باعث آماده‌سازی کامل زمین می‌شود اما شخم به تنهایی کافی نیست
• شخم برای کنترل علف های هرز مفید است اما خاک ورزی تاثیر عمیق تر و گسترده تری دارد

در نتیجه درک این تفاوت ها باعث می‌شود کشاورز از روش درست برای هر مرحله استفاده کند.

چرا شخم‌زدن بخشی از خاک ورزی است

علت اینکه شخم‌زدن تنها یک بخش از خاک ورزی محسوب می‌شود این است که این عملیات تنها خاک را باز و نرم می‌کند اما برای کاشت بذر کافی نیست. پس از شخم باید کلوخه‌ها خرد شود، خاک سطحی صاف شود و بقایای گیاهی یکنواخت گردد. همچنین برخی خاک ها پس از شخم نیاز به عملیات تکمیلی برای بهبود بافت و رطوبت دارند.
بنابراین خاک ورزی شامل مراحل کامل‌تری است که شخم نقش پایه ای آن را تشکیل می‌دهد.

تاثیر شخم و خاک ورزی بر ساختار خاک

ساختار خاک نقش مهمی در رشد گیاه دارد. شخم‌زدن ساختار سطحی خاک را باز می‌کند و لایه های‌فشرده را می‌شکند. اما خاک ورزی تاثیر بیشتری بر لایه های مختلف خاک دارد زیرا شامل عملیات ثانویه مثل دیسک، چیزل و هرس نیز هست.
خاک ورزی بهتر باعث:

• افزایش فضاهای خالی خاک
• بهبود نگهداری رطوبت
• کاهش سله‌بستن
• افزایش فعالیت بیولوژیکی خاک
• کاهش فرسایش سطحی

می‌شود. به همین دلیل خاک ورزی کاملتر و موثرتر از شخم‌زدن ساده است.

تاثیر خاک ورزی و شخم بر علف های هرز

شخم زدن یکی از بهترین روش های مکانیکی برای کنترل اولیه علف های هرز است. زیرا بسیاری از ریشه ها بریده و بذرهای سطحی به زیر خاک منتقل می‌شوند. اما خاک ورزی تاثیر طولانی تری دارد چون مراحل بعدی مانند دیسک‌زدن و هرس باعث نابودی بیشتر علف های هرز و جلوگیری از رشد مجدد آنها می‌شود.
بنابراین شخم بخشی از کنترل است اما خاک ورزی کنترل کامل تری ارائه می‌دهد.

زمان مناسب شخم و خاک ورزی

شخم باید زمانی انجام شود که خاک نه خیلی خشک و نه بسیار مرطوب باشد تا ساختار آن آسیب نبیند. خاک ورزی نیز باید در مرحله ای انجام شود که زمین برای کشت جدید آماده‌باشد.
زمان مناسب تاثیر زیادی در جلوگیری از فرسایش، کاهش مصرف سوخت و افزایش بازدهی محصول دارد.

ابزارهای مورد استفاده در خاک ورزی و شخم

ابزارهای شخم شامل گاوآهن برگردان دار، گاوآهن قلمی و چیزل هستند.
اما ابزارهای خاک ورزی گسترده ترند و شامل موارد زیر می‌شود:

• دیسک
• هرس
• کولتیواتور
• روتیواتور
• تسطیح کننده ها

این تنوع ابزار نشان می‌دهد که خاک ورزی عملیات گسترده تری نسبت به شخم‌زدن است.

کدام برای کشاورزی مهم تر است، شخم یا خاک ورزی؟

شخم بخش مهمی از خاک ورزی است اما خاک ورزی از نظر کشاورزی اهمیت بیشتری دارد زیرا مجموعه کامل آماده‌سازی خاک را شامل می‌شود. بدون عملیات تکمیلی، شخم نمی‌تواند بستر مناسبی برای کاشت ایجاد کند.
خاک ورزی علاوه بر آماده‌سازی، باعث کاهش مصرف کود، افزایش سلامت خاک و بالا‌رفتن عملکرد محصول می‌شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

شخم زدن بخشی از عملیات خاک ورزی است و هدف اصلی آن نرم‌کردن و زیر‌و‌رو‌کردن‌خاک است. اما خاک ورزی مجموعه‌ای از فعالیت ها برای آماده‌سازی کامل زمین است و شامل مراحل پس از شخم نیز می‌شود. تفاوت میان این دو عملیات باعث می‌شود کشاورز بداند که تنها شخم کافی نیست و برای کشت موفق باید مراحل کامل خاک ورزی انجام شود.